گویش شیرازی

هر چند اسکلت الفبایی زبان فارسی در نوشتار و آهنگ اصلی واژه ها در گفتار طی قرن ها کم و بیش پا بر جا مانده، اما ساختار فرعی و اژه ها و جمله ها تحت شرایط اقتصادی و اجتماعی تحولات زیادی را گذرانده است . کلماتی که در فرهنگ مادی مردم زمینه استفاده نداشته مهجور و از رده خارج شده، کلماتی با قبول بعضی تغییرها به جا مانده و کلماتی بیگانه بی هیچ تغییر و شکل خارجی خوددر زبان فارسی کاربرد پیدا کرده است. بی شک پیش از آن که یک زبان به عنوان زبان رسمی در کشوری رایج شود، لهجه های محلی از ارزشی یکسان برخوردارند اما همین که زبانی استاندارد در سرزمینی به وجود آمد، از آن پس دیگر گویش های محلی ارزش های کاربردی و اجتماعی خود را در سطح وسیع کشور از دست می دهند.

با وجودی که گویش شیرازی پیوسته رنگ زبان رسمی مملکت رابه خود می گیرد. هنوز هم این لهجه با لهجه رسمی تفاوت هایی دارد و هنوز هم پاره ای واژه ها ، اصطلاحات و ترکیب هایی در این لهجه به گوش می رسد که برای غیر شیرازی بیگانه است. بسیاری از واژه هایی که در گویش شیرازی کاربرد دارند، دقیقاً با همان تلفظ و معنی معمول در شیراز در فرهنگ های معتبر ضبط شده است و نشانه درستی این گونه واژه هاست .

در این جا اشاراتی هرچند مختصر به برخی از ویژگی ها و قواعد لفظی این گویش داریم در لهجه شیرازی تکیه بر حسب نوع کلمه روی هجاهای فارسی مختلف است یعنی با تغییر محلی تکیه معنا تغییر می کند. البته این موضوع خاص لهجه شیراز نیست و زبان فارسی را شامل می شود برای مثال :

آقو با a کوتاه به معنی پدر و آقو باaa کشیده به معنای آخوند یا یک سید است. اصل کلی و عمومی در این گویش تلفظ هر چه ساده تر کلمات است به نحوی که عادت زبانی شیرازی ها ایجاب می کند. بنابراین اگر ما تمام اسامی ، افعال، قیود و .... این لهجه را بررسی کنیم، می بینیم ضمن این که درهر یک از این مقوله ها ساختار ثابتی دنبال می شود، هر جا عادت زبانی شیرازی ها ایجاب کرده، از آن ساختار ثابت عدول شده است برای مثال اغلب کلماتی که در فارسی رسمی به مصوت بلند ( a = ا ) ختم می شوند در گویش شیرازی به مصوت کوتاه( o= ـُ ) ختم می شوند مانند با : بو، بالا : بالو، بابا : بابو، حالا : حالو، کاکا: کاکو .

تمام کلمات مذکور چه به تنهایی و چه درترکیب با سایر کلمات این تغییر رادارند، اما کلماتی مانند پا، شفا با آنکه به مصوت بلند (a ) ختم می شوند به تنهایی تغییر را نمی پذیرند و فقط در ترکیب با سایر کلمات مصوت بلند پایانیشان تبدیل به مصورت کوتاه (o) می شوند. مثلاً : شفا اگر موصوف یا مضاف واقع شود می شود شفُ مصوت بلند (u) (او ) در آخر کلمه به عنوان معرفه ساز به کار می رود.

( مداد _ مدادو ) ( کتاب _ کتابو ) ( گاو_ گاوو).

همین مصوت معرفه ساز در کلماتی که به هاء بیان حرکت ( هاء غیر ملفوظ ) ختم می شوند. پس از حذف مصوت کوتاه(e) ( -ِ ) در آخر کلمه به (ow) تبدیل می شود :

( نامه _ نامو ) (شیشه _ شیشو ) ( خونه_ خونو) (شونه _ شونو)

در مورد صرف افعال، پیروی از دستور زبان رسمی معمول است و بازهم هر جا عادت زبانی شیرازی ایجاب کرده، صامت یا مصوتی دگرگون شده است .

(بشکن _ بوشکون ) ( می جویم _ موجورم )

ضمیر های اشاره ( این ) و ( آن) درگویش شیرازی به ( ای ) و (او) و جمع آنها به ( اینا) و ( اونا) تغییر پیدا می کند .ضمایر مفعولی مرا( من) ، ترا( تر)، مارا ( مار)

ها در آخر کلمه بعد از الف در لهجه شیرازی از تلفظ ساقط می شوند:

(چاه_ چا) ( روباه _ روبا) ( شاه _ شا )( ماه _ ما )

(b = ب ) در آخر بعضی کلمات دو حرفه در گویش شیرازی تبدیْ به (ow) می شود.

( آب _ او ) ( تب _ تو ) ( لب _ لو ) می شود.

درتعدادی از کلمات که وسط آنها الف است موقع تلفظ الف تبدیل به واو می شود:

(ارزان_ ارزون ) (تکان _ تکون ) ( جان_ جون )

در شیراز هنوز مردم محله های قدیمی تر بیشتر به لهجه شیرازی سخن می گویند تا بقیه مردم مثلاً لهجه کسبه و اهالی دروازه سعدی، لب آب، دروازه قصاب خانه، دروازه شاه داعی الله .... تفاوت آشکار با لهجه اهالی و کسبه نقاط دیگر شهر دارد.

از نمونه واژه های رایج در شیراز

از نمونه واژه های رایج در شیراز :   آسیو = آسیاب asiov باریکلو = بارک لله barikallo برو بالو = برو بالا boro balo بو = بابا ، پدر bovo بونه = بهانه bune تارف = تعارف tarof توه = تاوه ،تابه towe تویدن = تابیدن towidan چپو = چپاول capow داتی = دهاتی dati آتیش= آتش atish آخرشو= آخرشب axere sow آفتو= آفتاب aftov آمو= اما amu ازب = ازبس که azbe افتیدن = افتادن oftidan اقد= این قدر egad اگه= اگر age اوبر= آن طرف abar اوتو = درآن اطاق uto اور = او را ure اورک = آورک ، تاب owrak اوسار= افسار owsar اوسن = آبستن owsan اوشن = آویشن owshan اوطو= آن طور utowr اوکله = آبگوشت کله، کله پاچه owkalle اوکی = آبکی owaki اوله (رو)= آبله (رو) owle ru اوله مرغون = آبله مرغون ( مرغان) owle mor gun پاشدن= بلند شدن po shodan اووختا= آن وقت ها uvaxta اووختال = آن وقت تا به حال uvaxtalo او یاری کردن = آبیاری کردن ow yari kerdan ای شم _ آهای ، با شما هستم oy somo ای طو= این طور itow اینه= آینه oyne بادبادک = بادکنک bad badak بادبیزن = بادبزن bad bizan باقله = باقلا baggele بالخونه= بالاخانه balxune ب ت= با تو bato ب دونه = به دانه be dune ب ز = بهتر از baa ze بس = بست است، کافی است basse بض = بعض baaze بکری = بکرایی (یکی از مرکبات) bakroy بون= بام bun پخشه = پشه paxse

آشنایی با منطقه ۲

1- معرفی جایگاه عمومی منطقه دو

منطقه دو شهرداری ، یکی از مناطق هشت گانه شهرداری شیراز می باشد که در جنوب و غرب بافت تاریخی قرار گرفته است . این منطقه از شمال به بافت تاریخی و مناطق 3 و 8 و 1 ، از غرب به منطقه یک ، از شرق به پایگاه هوایی شیراز و از جنوب به منطقه 5 شهرداری محدود می شود. مساحت آن بالغ بر 1680 هکتار می باشد و به صورت خطی از شمال غربی به جنوب شرقی حول بافت قدیم شیراز از ناحیه غرب و جنوب کشیدگی دارد .

محدوده منطقه 2 در حال حاضر شامل دو بخش کاملاً متمایز است : یکی محدوده پیرامون بافت تاریخی که دارای سابقه توسعه بیشتر و قدمت بیشتر بوده و بافت میانی شهر شیراز را شامل می شود و دیگری بخش شرقی و جنوب شرقی آن که محصول دهه اخیر است . در صورتی که محدوده پیرامون منطقه تاریخی – فرهنگی شیراز را مرحله اولیه توسعه شهری تلقی کنیم . سایر بخشهای منطقه دو حاصل عمل نیروهای توسعه شهری در سه دهه گذشته و بویژه دو دهه اخیر بوده است .

جدول 1: مشخصات کلی منطقه 2 شهرداری ، 1383

	مساحت	درصد	رتبه از نظر مساحت	جمعیت	درصد	رتبه از نظر جمعیت
منطقه دو	1680	9	4	263134	20	1
کل شهر	18622	100	-	1314437	100	-

مرز پیرامون منطقه را شبکه های شریانی و اصلی شهر تشکیل داده که ارتباط را با سایر مناطق محقق می سازد. چنانچه پیرامون این منطقه را به مثابه یک جند ضلعی فرض نماییم ، شبکه ها که همان اضلاع چند ضلعی محسوب می گردند از چهارراه زند به سمت فلکه ستاد یکی از اضلاع شمالی منطقه می باشد که بخشی از خیابان زند است و از فلکه ستاد تا فلکه فرودگاه ضلع غربی منطقه را تشکیل که خیابان مشیر فاطمی و نادر (انقلاب) نام دارد .

جدول 2 : مقایسه منطقه دو با شهر شیراز ، 1383

	مساحت کل (هکتار)	جمعیت ( نفر )	مساحت مسکونی ( هکتار)	تراکم ناخالص مسکونی ( نفر در هکتار)	تراکم خالص مسکونی ( نفر در هکتار)	سرانه
منطقه دو	1680	263134	2/681	6/156	3/386	8/63
کل شهر	18622	1314437	3/5147	6/70	6/255	6/141

2- ویژگی های عمومی منطقه

2-1- ویژگی های محیطی و طبیعی منطقه

• سطح بالای آبهای زیرزمینی در منطقه به جهت موقعیت و شیب عمومی به ویژه در جنوب ، شرق و مرکز منطقه ؛
• مشکل جدی دفع آبهای سطحی و فاضلاب منطقه و دفع روسطحی و نامناسب آن به ویژه در جنوب ، شرق و علی الخصوص در نواحی حاشیه نشین ؛
• رواج بیماریهای پوستی و عفونی ناشی از آلودگی های زیست محیطی به ویژه در میان حاشیه نشینان ؛
• تخریب و تبدیل مکرر باغات و باغچه های باقیمانده در منطقه در توافق های پنهان و آشکار وعدم اجراء بسیاری از پیشنهادات فضای سبز طرح تفضیلی ؛
• وجود گودها و اراضی با خاک وزمین نامناسب و ویژه در بخش های جنوبی ، مرکزی و شرقی منطقه با استعداد خطر بالا در برابر زلزله ؛
• ترکیبی از انواع آلودگی های خاک ، هوا ، صوتی و به ویژه بصری در بخش های مختلف منطقه به دلیل موقعیت و شرایط طبیعی منطقه .

2-2 ویژگی های اقتصادی – اجتماعی – جمعیتی منطقه

• گسترش و افزایش سهم مشاغل غیر رسمی در منطقه ؛
• ضعف مشارکت های مردمی در اداره امور منطقه ؛
• پایین بودن کیفیت زندگی و عدم بهرمندی از حداقل امکانات زندگی در اجتماعات آلونکی ؛
• عدم وجود امنیت به دلیل وجود گروههای بزهکار و کجرو اجتماعی در برخی از محلات ؛
• پایین بودن نرخ فعالیت اقتصادی زنان ؛
• بالا بودن نرخ بیکاری جوانان و در وضع موجود ؛
• غالب بودن نقش خدمات در ساختار اقتصادی منطقه ؛
• مهاجر پذیری منطقه و ناهمگون بودن بافت اجتماعی ؛
• رشد آلونک نشینی بدلیل پایین بودن قیمت زمین و مسکن در کانونهای حاشیه ای ؛
• تراکم بالای جمعیت و توزیع نامتعادل آن
• ضعف در سرمایه اجتماعی و فرهنگی جمعیت ساکن در منطقه ( عدم تعلق مکانی ، عدم حس مشارکت ، ضعف دانش فنی و مهارت و ....)
• بیشترین سهم شاغلین به ترتیب در بخش خدمات (8/70 درصد) و صنعت (25 درصد)؛
• ترکیب و امتزاج نامتناجس اقشار ساکن ( غرب- شرق ، شمال و جنوب منطقه ) و بویژه در مرکز منطقه
• توزیع نامتناسب جمعیت در پهنه منطقه (تراکم شدید در غرب و جنوب منطقه ) و تراکم کم در عرصه شرقی و مرکزی منطقه
• وجود اراضی خالی دارای استعداد جذب جمعیت در شرق و مرکز منطقه .

2-3- ویژگی های کالبدی و فضایی منطقه

• امتزاج بافتهای ناهمگون نامتجانس (شهری ، روستائی ، حاشیه ای) ودر هم آمیختگی شدید آنها در بخشهای مختلف منطقه ؛
• وجود بافتها و پهنه های خودرو حاشیه ای متعدد در سطح منطقه و تهدید جدی مناطق پیرامونی به لحاظ کالبدی و نیز اجتماعی ؛
• وجود درصد قابل توجهی از اراضی خالی و بایر در منطقه و عدم وجود طرح و برنامه ریزی مشخص برای آن و شکل گیری نامتناسب طرحهای تفکیکی ابتدایی
• فقر شدید سطوح و سرانه های حداقلی خدماتی در سطح منطقه از یک سو و عدم پراکنش و پخشایش موزون کاربریهای خدماتی موجود در سطح منطقه از سوی دیگر
• بالا بودن تراکم خالص و ناخالص مسکونی در بخشهایی از منطقه به ویژه در بافتهای با ماهیت روستایی و خودرو
• فشردگی بافت و نامنظم بودن قطعات از یک سو و گرایش به خرد شدن مالکیت ها و پیامد آن پیچیده تر شدن جریان نوسازی و بهسازی در منطقه از سوی دیگر
• فرسودگی شدید کالبدی در بخشهای متعددی از منطقه و تهدید جدی در مقابل سوانح و مخاطرات طبیعی
• فقدان مرکزیت و نیروهای انسجام بخش به ویژه در بخشهای جنوبی منطقه و تدوام حرکات پراکنده و موردی
• فقدان ساختار و شالوده شهری مشخص و عدم شکل گیری ساختارهای فرعی در منطقه
• بی نظمی و اغتشاش کالبدی و سیمای حجمی منطقه در نتیجه فقدن هویت کالبدی و جمعی منطقه
• پایین بودن کیفیت محیط شهری و عدم توجه به ابعاد طراحی شهری در توسعه های جدید.

الف ) ساخت و بافت

امتزاج بافتهای متفاوت و متضاد (نقشه بافت های منطقه )

امتزاج بافتهای منظم و حاشیه ای در جنوب و مرکز شهر .

کوی های کارمندی (شهرک ولی عصر ، فضل آباد و کوی زهرا و ...)

بافت های حاشیه ای (شهرک بهار ، دباخی ، احمدی نو ، قلعه شاهزاده بیگم و ... )

ب) استخوان بندی و شبکه

• جهت گیری عمومی منطقه شمال غربی – جنوب شرقی متناسب با جهت عمومی دشت شیراز و به تبع آن محورهای اصلی منطقه نیز دارای جهت شرقی – غربی بوده و در عین حال محورهای شمالی – جنوبی اتصال دهنده منطقه با مناطق شمالی و جنوبی هستند.
• در عین حال ساختار شبکه و استخوان بندی موجود منطقه نامنظم و فاقد سلسله مراتب بوده و عاجز از ساختار بخشی منطقه به ویژه در بخش های شرقی و جنوبی است.
• فقدان مراکز انسجام بخش و هویت دهنده و در نتیجه پراکنده روئی و عدم انسجام در ساختاری کالبدی به ویژه در مرکز ، جنوب و شرقی منطقه.

ج) کاربری زمین

• از مجموع حدود 1680 هکتار مساحت منطقه بالغ بر 40 درصد مسکونی 2/31 درصد به شبکه معابر و حمل و نقل ، 8/7 درصد خدمات شهری و 5 درصد به خدمات عمومی و 5 درصد به فضاهای سبز و پارکها اختصاص دارد.
• توزیع نامناسب و ناموزون کاربرها و به ویژه کاربریهای خدماتی ؛
• تداخل و تزاحم کاربری ها (کارگاهی و صنعتی لابلای بافت مسکونی و تجاری و ....) و فقدان سلسله مراتب کاربری ها
• عدم شکل گیری مراکز ناحیه ، محله و (حتی منطقه ای )و کاربری های منطقه ای ، ناحیه ای پیشنهادی طرح تفصیلی و در عین حال استقرار کاربری های فرا منطقه ای مثل آموزشگاه شهید باهنر ، مجموعه ورزشی ، بیمارستانها و ....)

جدول 3 : کاربری های کلی منطقه دو شهرداری

نوع کاربری	سطح (هکتار)	سرانه	درصد
مسکونی	674	6/25	40
خدمات شهری	131	9/4	8/7
پارک ، فضاهای سبز و باغ	69	6/2	5
خدمات منطقه ای ، ناحیه ای و محله ای	83	1/3	5
شبکه معابر و حمل نقل	530	1/20	2/31
بایر و باز	193	3/7	11
جمع	1680	6/63	100

د) تراکم

• بالابودن تراکم های عمومی منطقه شامل تراکم ناخالص جمعیتی با میانگین 156 نفر و تراکم خالص جمعیتی 386 نفر (حداکثر 580 و حداقل 38 نفر ) تراکم ساختمانی 78 درصد ( حداکثر 106 و حداقل 50 درصد) در سطح منطقه
• عدم اجرای پیشنهادات تراکمی طرح تفصیلی و تناقض جدی وضع موجود با پیشنهادات
• تراکم بسیار بالای جمعیتی در بافت حاشیه ای به دلیل درهم تنیدگی بافت و ریزدانگی (تراکم در سطح)